Ludwig van Beethoven: Sinfónía nr. 7 í A-dúr Op. 92

Sjöunda sinfónía Beethovens (1770–1827) hefur átt sinn sérstaka sess í hjörtum áheyrenda allt frá því hún var frumflutt í Vínarborg 8. desember 1813 undir stjórn tónskáldsins sjálfs. Sérstaklega vakti annar kaflinn, Allegretto, svo mikla hrifningu að áheyrendur kröfðust þess að hann yrði endurfluttur strax. Sagan geymir ótal dæmi um stórverk sem þurftu áratugi til að öðlast viðurkenningu, en sjöunda sinfónían fékk þann heiður strax: allir skynjuðu að hér væri snilldarverk á ferð. Beethoven sjálfur taldi hana meðal sinna bestu verka.

Beethoven samdi sinfóníuna að mestu leyti á árunum 1811–1812, tiltölulega frjóu skeiði í lífi tónskáldsins, þrátt fyrir að heilsuvandamál væru farin að herja á hann. Hann dvaldi á þessum tíma í heilsulindinni í Teplice í Bæheimi, þar sem hann vann að skissum bæði sjöundu og áttundu sinfóníunnar. Þessi verk marka hápunkt svonefnds „miðtímabils“ hans – frjósams áratugar sem hafði þá þegar fætt af sér Eroica, Pastoral-sinfóníuna, Keisarakonsertinn og tónlist við leikrit Goethes Egmont. Í þessum verkum mótaði Beethoven þann stíl sem veitti honum aldalanga frægð: dramatíska krafta, óstöðvandi hrynjandi og einstaka hæfileika til að skapa heild úr smæstu frumeiningum.

Frumflutningurinn árið 1813 fór í sögubækurnar. Heimildir segja frá kröftugri líkamsbeitingu Beethovens við púltið. Hann, sem þegar var heyrnarskertur, stjórnaði af mikilli orku og sveiflur hans þóttu bæði ýktar og innblásnar. Hljómsveitin var skipuð mörgum af fremstu hljóðfæraleikurum Vínarborgar. Áheyrendur tóku verkinu fagnandi, og gagnrýnendur hafa æ síðan vísað til þessa kvölds sem augnabliks þar sem Beethoven sýndi fram á að hann var ekki aðeins framsækið tónskáld heldur einnig meistari í því að hrífa breiðan hóp hlustenda.

Richard Wagner lýsti verkinu síðar sem „upphafningu dansins“ (þ. Apotheose des Tanzes). Þótt þessi setning hafi verið kölluð klaufaleg og yfirborðsleg, þá fangar hún engu að síður ákveðinn sannleika; að í gegnum alla sinfóníuna ríkir óstöðvandi hreyfing og kraftur sem minnir á dans, þó ekki beint í hefðbundnum skilningi heldur sem frumkraftur sem knýr tónlistina áfram.

Fyrsti kaflinn hefst með stórbrotnum Poco sostenuto inngangi, þar sem Beethoven smíðar spennu úr fáeinum skölum, hljómum og brotum. Hægt og bítandi leiðir hann hlustendur inn í þann kraftmikla heim sem við tekur, þegar hið glaðværa Vivace hljómar með punkteraðri hrynjandi sem verður burðarás alls þáttarins. Úr þessum einfalda rytma byggir hann margslungna heild sem ljómar af gleði og orku.

Annar kaflinn, Allegretto, er líklega sá frægasti. Byggður á einföldu, dimmu hljómamynstri sem endurtekið er með stöðugum rytma. Þótt efnið sé lítið að vexti, þá verður útkoman óvenjulega áhrifarík, blanda af sorgmæddum þunga og innri ljóma. Nýtt, ljóðrænt stef í dúr birtist í miðjunni og bætir við verulegri tilfinningadýpt, áður en upphafsefnið snýr aftur í þróaðri mynd. Ekki er að undra að áheyrendur árið 1813 skyldu krefjast endurflutnings.

Þriðji kaflinn, Presto, er kraftmikið scherzo, mun lengra en algengt var á þeim tíma. Hér sveiflast Beethoven milli óviðjafnanlegs krafts og ljóðrænna tríó-kafla. Þrískipting þriðja kaflans, í stað hefðbundinnar tvískiptingar, sýnir vilja hans til að víkka formið og dýpka áhrifin.

Lokakaflinn, Allegro con brio, fer enn lengra í orku og gleði. Hann hefst á sprengikrafti og heldur áfram með þéttri hrynjandi, knúinn áfram af trommum og hornum. Hér birtist eitt helsta framlag Beethovens til tónlistarsögunnar: að gera hrynjandina að sjálfstæðum burðarási tónsmíðar. Kaflinn þeytist áfram með ótæmandi orku og lýkur í sigursælum endaspretti sem hrífur áheyrendur jafn mikið í dag og fyrir rúmlega tveimur öldum.

Segja má að sjöunda sinfónían sé einstakt dæmi um hæfni Beethovens til að nýta einföldustu tónlistarhugmyndir og umbreyta yfir í stórfengleg tónverk. Sinfónían sameinar gleði og þunga, tilraunamennsku og hefð, og ber vitni um þann óstöðvandi kraft sem tónlist hans hefur yfir að ráða.