Eva og endurfæðingin
Viðtal við Evu Ollikainen
Finnski hljómsveitarstjórinn Eva Ollikainen tók formlega við stöðu aðalhljómsveitarstjóra á 70 ára afmælistónleikum Sinfóníuhljómsveitar Íslands í mars 2020. Það mun óhætt að segja að ekki hafi allt farið eftir áætlun síðan þá. Tveimur vikum síðar voru fjöldasamkomur óheimilar og í rúmt ár hefur glíman við kórónuveirufaraldur umturnað öllu starfi hljómsveitarinnar.
„Það er vægt til orða tekið að ekkert hafi farið eins og við höfðum hugsað okkur á nýliðnu starfsári!“, segir Eva Ollikainen og brosir. „Í fyrsta lagi verð ég að hrósa hljómsveitinni og starfsliði Sinfóníuhljómsveitarinnar fyrir að vera svo skjót og sveigjanleg í að bregðast við hverri nýrri stöðu sem upp kom. Mér skilst raunar að Íslendingar hafi almennt verið mjög snöggir í viðbrögðum og nálgast erfiða stöðu af æðruleysi. Hjá hljómsveitinni var haldinn snöggur fundur, farið var yfir hvað væri mögulega hægt að gera í þeirri stöðu sem upp var komin, og svo var því bara hrint í framkvæmd. Ég verð að hrósa þessu því þetta er að mínu viti allt að því einstakt á heimsvísu. Okkur tókst alltaf að halda tónleika þegar það var yfirleitt mögulegt. Ég er ótrúlega þakklát fyrir að eiga slíkt samstarf. Meðlimir hljómsveitarinnar hafa sýnt úthald og sveigjanleika, tekið hverri breytingu með opnum huga jafnvel þótt fyrirvarinn væri skammur. Svo verð ég líka að þakka þeim meðlimum hljómsveitarinnar sem stigu fram og léku einleik þegar ljóst var að ekki yrði mögulegt að bjóða erlendum listamönnum að koma til landsins um sinn. Ég hef aðeins fengið jákvæð viðbrögð og þakklæti fyrir það að við skyldum geta haldið tónleika – sem er auðvitað það sem við brennum fyrir.“
Eva nefnir að sumar þær lausnir sem urðu til af illri nauðsyn á tímum samkomutakmarkana hafi í raun verið til góðs. „Það var til dæmis einstakt fyrir mig að ég skyldi geta starfað á Íslandi svo margar vikur í röð. Síðastliðinn vetur var ég hér í fimm vikur samfleytt, og það hef ég aldrei áður gert með nokkurri hljómsveit. Þannig gat ég lært betur inn á hljómsveitina og hún fengið meiri tíma til að kynnast mínum áherslum í tónlistinni. Þetta var dásamleg og jákvæð reynsla sem við búum að til framtíðar. Svo höfum við fengið mjög jákvæð viðbrögð við styttri efnisskrám án hlés. Þetta kenndi okkur að efnisskrár tónleika geta verið margs konar. Það hentar mörgum betur, ekki síst fjölskyldufólki sem vill koma með börnin sín á tónleika, að hafa tónleikana styttri og hnitmiðaðri. Þessa reynslu ætlum við einmitt að notfæra okkur á þessu starfsári, því að fernir tónleikar í grænu röðinni verða klukkutíma langir, án hlés, og í beinni útsendingu í sjónvarpi,“ segir Eva.
Sé litið yfir efnisskrár vetrarins er augljóst að Richard Strauss er þar áberandi enda er hann í miklum metum hjá Evu. „Richard Strauss er hið fullkomna sinfóníska tónskáld,“ segir hún. „Fyrir sinfóníuhljómsveit ég get ekki hugsað mér neitt annað tónskáld sem skrifar svo frábæra tónlist og gefur hverjum og einum hljóðfæraleikara svo fallegar áskoranir í tónlistinni. Lokaútkoman er frábær – allir elska tónlistina hans, enda er hún fögur og glæsileg, oft ævintýraleg eða fyndin – en hvað sjálfan flutninginn snertir er helsta áskorunin að spila hverja nótu með fallegum, syngjandi tóni. Tónlist Strauss er tæknilega krefjandi en líka á vissan hátt hálfgerð kammertónlist, hún krefst nærgætni og tillits, sem er líka góður skóli. Mér fannst tónlist Strauss því tilvalið viðfangsefni fyrir hljómsveitina einmitt nú, þegar við getum loksins tekist á við verk fyrir sinfóníuhljómsveit í fullri stærð.“
Það fer ekki á milli mála að Eva Ollikainen horfir björtum augum til framtíðar og hefur trú á hlutverki tónlistar í samfélaginu, ekki síst nú. „Það eru tvö verk á efnisskrá vetrarins sem mér finnst að fangi kjarnann í öllu okkar starfi einmitt á þessum merkilegu tímum. Þar á ég við Níundu sinfóníu Beethovens, sem færir okkur skilaboð um bræðralag mannkyns sem hafa aldrei verið mikilvægari en nú. Um leið er hún áminning til okkar sem veljum verk á efnisskrár hljómsveitarinnar um það að halda áfram að stuðla að jafnrétti á öllum sviðum. Í ár eru verk eftir konur og tónskáld úr minnihlutahópum meira áberandi en áður, og þótt vissulega megi alltaf gera betur þá held ég að við getum verið stolt af okkar framlagi í þá veru. Hitt verkið sem ég vil sérstaklega nefna er sinfónía nr. 5 eftir Shostakovitsj, sem má á vissan hátt líta á sem eins konar endurfæðingu í tónlist. Í raun er allt þetta starfsár í mínum huga eins konar endurfæðing eftir erfitt tímabil. Við getum boðið upp á dásamlegar efnisskrár og einleikara, og ég sé fyrir mér að samfélagið allt verði kraumandi af orku nú þegar loksins má koma saman og njóta tónleika á þann hátt sem við vorum áður vön. Kannski verður upplifun okkar jafnvel ennþá dýpri, vegna þess að við höfum svo lengi þurft að neita okkur um slíkar upplifanir.“
Árni Heimir Ingólfsson